Μύθος είναι η ιερή ή η θρησκευτική αφήγηση της οποίας το περιεχόμενο σχετίζεται με την προέλευση ή τη δημιουργία φυσικών, υπερφυσικών ή πολιτιστικών φαινομένων. σύμφωνα με την ανθρωπολογική ερμηνεία του όρου και διαφέρει από εκείνην που υπονοεί στο περιεχόμενο του μύθου κάποιο ψεύδος.
Είναι ελληνική λέξη και δημιουργήθηκε για να προσδιορίσει τις προϊστορικές αλήθειες που έπρεπε να καλυφθούν να διασωθούν και να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές.
Οι μύθοι λοιπόν διερευνούνται ως αποσπασματικές πηγές προφορικής ιστορικής αφήγησης ως ενδείξεις κοινωνικών αξιών που διαμορφώνουν τον κοινωνικό χάρτη μιας ομάδας ανθρώπων και για τις καθολικές (συμπαντικές) δομές τους (κατά τον Κλοντ Λεβί-Στρος).
Στην καθομιλούμενη τώρα γλώσσα, ο μύθος είναι η φαντασία, κάτι δηλαδή που δε θεωρείται αληθινό.
Οι μελετητές της μυθολογίας, ωστόσο, δίνουν μια διαφορετική εξήγηση. Ο μύθος είναι ένα ιδιαίτερο είδος ιστορίας, που προσπαθεί να ερμηνεύσει κάποιες όψεις του κόσμου που μας περιβάλλει. Κάποιοι άλλοι (όπως ο Φράι), προβάλλουν την άποψη πως οι μύθοι είναι ιστορίες για θεούς και άλλες υπερφυσικές υπάρξεις. Ενώ ο Μιρτσέα Ελιάντε θεωρεί πως ο μύθος είναι συχνά αφήγηση της ανθρώπινης προέλευσης ή της δημιουργίας του κόσμου και την ίδια στιγμή μια ιερή εξιστόρηση. Ο Λεβί Στρος από την άλλη ισχυρίζεται πως χρειάζεται γλωσσολογική ανάλυση του μύθου. Είναι εκείνη που μπορεί να αποδώσει ή να αποκαλύψει το κεντρικό του νόημα. Όμως για τον Φρόιντ ο μύθος είναι όνειρα που πηγάζουν από τον ασυνείδητο νου.
Στην πραγματικότητα είναι δυνατόν, όπως έδειξε ο Καρλ Γιουνγκ, να αποκαλύπτουν και αρχέτυπα του συλλογικού ασυνείδητου. Για τον Τζόζεφ Κάμπελ ο μύθος προσανατολίζει τον άνθρωπο προς τις μεταφυσικές διαστάσεις της ύπαρξης, ερμηνεύει την προέλευση του σύμπαντος, ζωντανεύει τις κοινωνικές αξίες και ταυτόχρονα απευθύνεται στα έσχατα βάθη της ψυχής. Ο Τζέιμς Φρέιζερ με τη σειρά του αντιμετωπίζει το μύθο ως προεπιστημονική προσπάθεια από μέρους του ανθρώπου να ερμηνεύσει το φυσικό του περιβάλλον. Ο Μαλινόβσκι μάλλον συμφωνεί με τούτη την άποψη και θεωρεί μάλιστα ότι είναι η επιστήμη των πρωτόγονων κοινωνιών. Για τον Ντιρκάιμ ο μύθος είναι το κλειδί για τη διάκριση ανάμεσα στο ιερό και το βέβηλο, ή ανίερο.
Άσχετα, λοιπόν, αν ο μύθος εμφανίζεται με τη μορφή της ιερής εξιστόρησης, του παραμυθιού ή του θρύλου, πάντα ο κεντρικός πυρήνας του συνίσταται από τρεις βασικές αλήθειες.
Καταρχήν είναι μια προσπάθεια ερμηνείας του μακρόκοσμου, των δυνάμεων που ελέγχουν τον κόσμο και της σχέσης που έχουν τα ανθρώπινα πλάσματα με αυτές τις δυνάμεις.
Έπειτα, είναι ένας συμβολικός τρόπος διδασκαλίας αυτών των πλασμάτων, για το πώς μπορούν να τα βγάζουν πέρα με τις δυνάμεις της εξέλιξης, μέσα από καθορισμένα ανοδικά μονοπάτια που καλείται να βαδίσει η συνείδηση.
Τέλος, ακόμη και αν δεν αναγνωρίζεται από τους επιστήμονες ιστορικούς, σε πολλές περιπτώσεις είναι πιθανώς καταγραφή -με τη μορφή του θρύλου- πρώιμων ιστορικών γεγονότων με συγκεκριμένες χωροχρονικές αναφορές. Συγκεκριμένο παράδειγμα σε αυτή την περίπτωση είναι η μεγάλη έρευνα που διεξάγεται για την ιστορικότητα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Ακόμη και της αργοναυτικής εκστρατείας.
Σε όλο τον κόσμο, σε όλες τις εποχές, και κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις οι μύθοι των ανθρώπων υπήρξαν η ζωντανή έμπνευση για όλες τις δραστηριότητες του νου, των συγκινήσεων και του σώματος.
Πολύ περισσότερο κάτι τέτοιο είναι αληθινό για μας τους Έλληνες, έναν λαό με γόνιμη μυθοπλαστική φαντασία και ιστορία χιλιετιών.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο μύθος είναι ένα μυστικό άνοιγμα, μέσα από το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ρίξει μια φευγαλέα κοσμολογική ματιά στις ανεξάντλητες ενέργειες του σύμπαντος και στον τρόπο με τον οποίο αυτές οι ενέργειες μεταβάλλονται, μετουσιώνονται σε πολιτισμό.
Ο αληθινός μύθος μπορεί να οριστεί σαν η περιστολή του τελετουργικού μίμου σε αφηγηματική στενογραφία, του μίμου που παριστανόταν στις δημόσιες εορτές και που σε πολλές περιπτώσεις καταγραφόταν εικαστικά σε τοίχους ναών, σε αγγεία , σφραγίδες , κύπελλα, καθρέπτες , κασέλες . ασπίδες ,ταπετσαρίες κ.λ.π.
Τελειώνοντας, ο μύθος , κατά τον Ρ. Γκρέιβς, πρέπει να διακρίνεται από:
Την φιλοσοφική αλληγορία, όπως στην κοσμογονία του Ησιόδου.
Την αιτιολογική ερμηνεία των μύθων που δεν είναι πλέον κατανοητοί, όπως η περίπτωση του Ἀδμητου που έζεψε στο άρμα του λέοντα και αγριόχοιρο.
Την σάτιρα και την παρωδία, όπως η αφήγηση του Σειληνού για την Ατλαντίδα.
Το αισθησιακό παραμύθι, όπως στην αφήγηση για τον Νάρκισσο και την Ηχώ.
Την ποικιλμένη ιστορία, όπως στην περιπέτεια του Αρίωνα με το δελφίνι.
Το τροβαδούρικο μυθιστόρημα, όπως στην ιστορία του Κεφάλου και της Προκρίδος.
Την πολιτική προπαγάνδα, όπως στην ομοσπονδία που συνέπηξε ο Θησεύς στην Αττική.
Τους ηθικούς θρύλους , όπως στην ιστορία του περιδέραιου της Εριφύλης.
Το χιουμοριστικό ανέκδοτο, όπως στην φάρσα της κρεβατοκάμαρας των Ηρακλή , Ομφάλης και Πανός.
Το θεατρικό μελόδραμα, όπως στην ιστορία του Θέστωρα και των θυγατέρων του.
Το ηρωικό έπος , όπως στην κύρια υπόθεση της Ιλιάδος.
Την ρεαλιστική μυθοπλασία , όπως στην επίσκεψη του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων.
Και φυσικά ο μύθος πρέπει να εξετάζεται ταυτόχρονα με την αρχαιολογία, την ιστορία, την τοπική λατρεία και τα έθιμα.
Αθανάσιος Γιαλαμάς
Είναι ελληνική λέξη και δημιουργήθηκε για να προσδιορίσει τις προϊστορικές αλήθειες που έπρεπε να καλυφθούν να διασωθούν και να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές.
Οι μύθοι λοιπόν διερευνούνται ως αποσπασματικές πηγές προφορικής ιστορικής αφήγησης ως ενδείξεις κοινωνικών αξιών που διαμορφώνουν τον κοινωνικό χάρτη μιας ομάδας ανθρώπων και για τις καθολικές (συμπαντικές) δομές τους (κατά τον Κλοντ Λεβί-Στρος).
Στην καθομιλούμενη τώρα γλώσσα, ο μύθος είναι η φαντασία, κάτι δηλαδή που δε θεωρείται αληθινό.
Οι μελετητές της μυθολογίας, ωστόσο, δίνουν μια διαφορετική εξήγηση. Ο μύθος είναι ένα ιδιαίτερο είδος ιστορίας, που προσπαθεί να ερμηνεύσει κάποιες όψεις του κόσμου που μας περιβάλλει. Κάποιοι άλλοι (όπως ο Φράι), προβάλλουν την άποψη πως οι μύθοι είναι ιστορίες για θεούς και άλλες υπερφυσικές υπάρξεις. Ενώ ο Μιρτσέα Ελιάντε θεωρεί πως ο μύθος είναι συχνά αφήγηση της ανθρώπινης προέλευσης ή της δημιουργίας του κόσμου και την ίδια στιγμή μια ιερή εξιστόρηση. Ο Λεβί Στρος από την άλλη ισχυρίζεται πως χρειάζεται γλωσσολογική ανάλυση του μύθου. Είναι εκείνη που μπορεί να αποδώσει ή να αποκαλύψει το κεντρικό του νόημα. Όμως για τον Φρόιντ ο μύθος είναι όνειρα που πηγάζουν από τον ασυνείδητο νου.
Στην πραγματικότητα είναι δυνατόν, όπως έδειξε ο Καρλ Γιουνγκ, να αποκαλύπτουν και αρχέτυπα του συλλογικού ασυνείδητου. Για τον Τζόζεφ Κάμπελ ο μύθος προσανατολίζει τον άνθρωπο προς τις μεταφυσικές διαστάσεις της ύπαρξης, ερμηνεύει την προέλευση του σύμπαντος, ζωντανεύει τις κοινωνικές αξίες και ταυτόχρονα απευθύνεται στα έσχατα βάθη της ψυχής. Ο Τζέιμς Φρέιζερ με τη σειρά του αντιμετωπίζει το μύθο ως προεπιστημονική προσπάθεια από μέρους του ανθρώπου να ερμηνεύσει το φυσικό του περιβάλλον. Ο Μαλινόβσκι μάλλον συμφωνεί με τούτη την άποψη και θεωρεί μάλιστα ότι είναι η επιστήμη των πρωτόγονων κοινωνιών. Για τον Ντιρκάιμ ο μύθος είναι το κλειδί για τη διάκριση ανάμεσα στο ιερό και το βέβηλο, ή ανίερο.
Άσχετα, λοιπόν, αν ο μύθος εμφανίζεται με τη μορφή της ιερής εξιστόρησης, του παραμυθιού ή του θρύλου, πάντα ο κεντρικός πυρήνας του συνίσταται από τρεις βασικές αλήθειες.
Καταρχήν είναι μια προσπάθεια ερμηνείας του μακρόκοσμου, των δυνάμεων που ελέγχουν τον κόσμο και της σχέσης που έχουν τα ανθρώπινα πλάσματα με αυτές τις δυνάμεις.
Έπειτα, είναι ένας συμβολικός τρόπος διδασκαλίας αυτών των πλασμάτων, για το πώς μπορούν να τα βγάζουν πέρα με τις δυνάμεις της εξέλιξης, μέσα από καθορισμένα ανοδικά μονοπάτια που καλείται να βαδίσει η συνείδηση.
Τέλος, ακόμη και αν δεν αναγνωρίζεται από τους επιστήμονες ιστορικούς, σε πολλές περιπτώσεις είναι πιθανώς καταγραφή -με τη μορφή του θρύλου- πρώιμων ιστορικών γεγονότων με συγκεκριμένες χωροχρονικές αναφορές. Συγκεκριμένο παράδειγμα σε αυτή την περίπτωση είναι η μεγάλη έρευνα που διεξάγεται για την ιστορικότητα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Ακόμη και της αργοναυτικής εκστρατείας.
Σε όλο τον κόσμο, σε όλες τις εποχές, και κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις οι μύθοι των ανθρώπων υπήρξαν η ζωντανή έμπνευση για όλες τις δραστηριότητες του νου, των συγκινήσεων και του σώματος.
Πολύ περισσότερο κάτι τέτοιο είναι αληθινό για μας τους Έλληνες, έναν λαό με γόνιμη μυθοπλαστική φαντασία και ιστορία χιλιετιών.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο μύθος είναι ένα μυστικό άνοιγμα, μέσα από το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ρίξει μια φευγαλέα κοσμολογική ματιά στις ανεξάντλητες ενέργειες του σύμπαντος και στον τρόπο με τον οποίο αυτές οι ενέργειες μεταβάλλονται, μετουσιώνονται σε πολιτισμό.
Ο αληθινός μύθος μπορεί να οριστεί σαν η περιστολή του τελετουργικού μίμου σε αφηγηματική στενογραφία, του μίμου που παριστανόταν στις δημόσιες εορτές και που σε πολλές περιπτώσεις καταγραφόταν εικαστικά σε τοίχους ναών, σε αγγεία , σφραγίδες , κύπελλα, καθρέπτες , κασέλες . ασπίδες ,ταπετσαρίες κ.λ.π.
Τελειώνοντας, ο μύθος , κατά τον Ρ. Γκρέιβς, πρέπει να διακρίνεται από:
Την φιλοσοφική αλληγορία, όπως στην κοσμογονία του Ησιόδου.
Την αιτιολογική ερμηνεία των μύθων που δεν είναι πλέον κατανοητοί, όπως η περίπτωση του Ἀδμητου που έζεψε στο άρμα του λέοντα και αγριόχοιρο.
Την σάτιρα και την παρωδία, όπως η αφήγηση του Σειληνού για την Ατλαντίδα.
Το αισθησιακό παραμύθι, όπως στην αφήγηση για τον Νάρκισσο και την Ηχώ.
Την ποικιλμένη ιστορία, όπως στην περιπέτεια του Αρίωνα με το δελφίνι.
Το τροβαδούρικο μυθιστόρημα, όπως στην ιστορία του Κεφάλου και της Προκρίδος.
Την πολιτική προπαγάνδα, όπως στην ομοσπονδία που συνέπηξε ο Θησεύς στην Αττική.
Τους ηθικούς θρύλους , όπως στην ιστορία του περιδέραιου της Εριφύλης.
Το χιουμοριστικό ανέκδοτο, όπως στην φάρσα της κρεβατοκάμαρας των Ηρακλή , Ομφάλης και Πανός.
Το θεατρικό μελόδραμα, όπως στην ιστορία του Θέστωρα και των θυγατέρων του.
Το ηρωικό έπος , όπως στην κύρια υπόθεση της Ιλιάδος.
Την ρεαλιστική μυθοπλασία , όπως στην επίσκεψη του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων.
Και φυσικά ο μύθος πρέπει να εξετάζεται ταυτόχρονα με την αρχαιολογία, την ιστορία, την τοπική λατρεία και τα έθιμα.
Αθανάσιος Γιαλαμάς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου